Roch Modzelewski
(1883-1961)
wikariusz parafii Rajgród w latach 1912-1915, członek POW i AK
Roch Modzelewski, s. Piotra i Aleksandry z Modzelewskich, ur. 15 VIII 1883 r. w Modzelach. 7-klasową szkołę powszechną ukończył w Łomży, a następnie wstąpił do seminarium duchownego w Sejnach. W dniu 22 III 1909 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Był wikariuszem w Sokołach, a w latach 1912 - 1915 w Rajgrodzie. Następnie pełnił funkcję proboszcza w Bargłowie.
W tej parafii w latach okupacji niemieckiej podczas I wojny światowej jako jeden z pierwszych zapoczątkował pracę niepodległościową Polskiej Organizacji Wojskowej. Pierwsze zebrania POW w lutym 1916 r. odbywały się u niego na plebanii. W szeregach POW posługiwał się pseudonimem „Robak”.
W wyniku aktywności członków POW w tym terenie w trzecią niedzielę po Trzech Królach 1917 r. Niemcy otoczyli kościół w Bargłowie, chcąc aresztować chłopców i weszli do kościoła. Wówczas ksiądz Roch Modzelewski, ubrany w szaty liturgiczne, stoczył walkę z Niemcami i wyrzucił ich ze świątyni. Przez ten czas chłopcy ukrywali się w kościele. Wyrzuceni Niemcy z kościoła oczekiwali aż się nabożeństwo skończy, które ks. Roch Modzelewski specjalnie przedłużał.
W Oświadczeniu potwierdzającym jego działalność w szeregach POW napisano m.in.: W roku 1916 w końcu miesiąca lutego Ja Jan Wielgat wezwany zostałem przez byłego księdza proboszcza Rocha Modzelewskiego parafii bargłowskiej, który mnie wtajemniczył w sprawy organizacyjne POW i wydał mi przysięgę bym wszystko co on mi powiedział zachować w tajemnicy i o ile możność organizować oddział POW, który to oddział miał za zadanie wrogo usposabiać ludność miejscową do okupantów. (…)
W roku 1917 Ksiądz Roch Modzelewski występujący pod ps. „Robak” przewoził legionistę stacjonowanego w Rajgrodzie ziemi Łomżyńskiej przez granicę do Ziemi suwalskiej czyli do „Ober Ostu”, przebranego w sutannę, gdyż tylko księża mieli wolny przejazd przez granicę. Legionista został przewieziony do oddziału POW w Suwalszczyźnie, któremu to oddziałowi ów legionista udzielał informacji organizacyjnych i polecał przeprowadzać spisy o rodzajach zboża i o połączeniach telegraficzno-telefonicznych oraz inne.
W konsekwencji, za pracę niepodległościową aresztowano go w listopadzie 1917 r. Początkowo internowany w Raczkach do rozprawy sądowej w Augustowie, po rozprawie osadzony w więzieniu Margrabowie (Prusy Wsch., obecnie Olecko) a stąd przewieziony do obozu internowanych w Hawelbergu, gdzie przebywał do końca wojny.
Po rewolucji w Niemczech powrócił do kraju i w dniu 1 I 1919 r. zgłosił się jako ochotnik do 41. pp w charakterze kapelana.
W latach 1920-1926 był proboszczem w Sylwanowcach koło Grodna, następnie w Łysych na Kurpiach. W 1930 r. został proboszczem w Nowych Piekutach, gdzie w 1937 r. rozpoczął budowę kościoła i szkoły. Był jednym z nielicznych duchownych diecezji, który otwarcie krytykował zajścia antyżydowskie na terenie diecezji. Również w okresie II wojny światowej angażował się w pomoc na rzecz Żydów. Funkcję proboszcza pełnił tam do 1944 r. Funkcjonujący obecnie Zespół Szkół w Nowych Piekutach nosi jego imię.
W trakcie okupacji sowieckiej był jej zdecydowanym wrogiem. W raportach sowieckich pisano: Od chwili powstania władzy radzieckiej w Zachodniej Białorusi: Modzelewski prowadzi aktywną kontrrewolucyjną działalność, przygotowując ludność do powstańczej organizacji, do walki z władzą radziecką.
Wiosną 1940 r. ksiądz Modzelewski rozklejał wezwania do Polaków, w którym wzywał rodziców, żeby ci nie wysyłali dzieci do radzieckich szkół. Działalność księdza była cały czas pod bacznym okiem wywiadu sowieckiego. Władze umieściły wokół niego licznych szpiegów, byli to na przykład agenci: „Marysia” i „Fadiej”. Z ich raportów wynika, że byli to ludzie bardzo blisko związani z księdzem, gdyż zwierzał się im ze swoich działań i wątpliwości. Zachował się następujący raport sowiecki o jego poczynaniach: Ksiądz w Piekutach Modzelewski w swoim kazaniu w kościele zabronił młodzieży tańczyć. Kiedy jedna dziewczyna, Polka, po głosowaniu 24 marca 1940 roku nie posłuchawszy księdza poszła na tańce i dowiedział się o tym miejscowy ksiądz, wyprawił organistę do przeprowadzenia kontroli. 31 marca ksiądz w kazaniu powiedział: Z tego świętego miejsca przeklinam wszystkich, którzy ośmielili się w takim czasie tańczyć. Kiedy dobrzy Polacy leją łzy po swoich braciach i bliskich, znajdujących się w niewoli, którzy utracili swoją niezależność i ojczyznę, są w wśród nas tacy, którzy się z tym nie liczą (...).
Jednak głównym celem działalności księdza Modzelewskiego było organizowanie zbrojnego podziemia. Według późniejszych zeznań na tajnym spotkaniu w Wierzbowiźnie ksiądz zgodził się zostać powiatowym komendantem organizacji. „Batalion Śmierci”, a plebania w Piekutach stała się jedną z siedzib organizacji. Organizacja ta liczył kilkudziesięciu członków i dysponował pewną ilością broni, granatów i materiałów wybuchowych, obejmowała cały powiat wysokomazowiecki i współpracowała z warszawską konspiracją. Już latem 1940 r. organizacja była infiltrowana, a na przełomie roku 1940 i 1941 nastąpiły aresztowania jej członków. Liczne zatrzymania zmusiły księdza Modzelewskiego do ukrywania się. Agenci sowieccy w raporcie z 13V 1941 r. donosili: W wyniku podjętych działań ustalono, że Modzelewski obecnie przebywa we wsi Waniewo, rejonu łapskiego i przygotowuje się do nielegalnego przekroczenia granicy [radziecko-niemieckiej]. W związku z powyższym w celu uniemożliwienia ucieczki Modzelewskiego za granicę wysłaliśmy grupę operacyjną z zadaniem niejawnego aresztowania Modzelewskiego. Aresztowany przez władze sowieckie był przetrzymywany w białostockim więzieniu, skąd wyszedł po wybuchu wojny niemiecko – radzieckiej w czerwcu 1941 r.
W okresie okupacji niemieckiej nadal angażował się w działalność konspiracyjną w szeregach AK, przyjmując ps. ”Zagłoba”. W konspiracji pełnił m.in. obowiązki kapelana konspiracyjnego 33. pp AK.
Po zakończeniu II wojny światowej pełnił obowiązki proboszcza w parafii Rosochate w latach 1945-1950 oraz w parafii Kałowo (koło Łodzi) w latach 1951-1957. Zmarł 18 VII 1961 r. jako emeryt w Tykocinie.
Odznaczenia:
Krzyż Walecznych (1921), Medal Niepodległości (1933) zastąpiony w 1937 r. Krzyżem Niepodległości; Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami.
Wykorzystane materiały:
CAW – KN 16.03.1937 r.,
J. Orzechowski, Aby pamięć nie zginęła, Rajgród 1997,
www.nowepiekuty.pl