Szczegóły
Kategoria: Historia
Poprawiono: wtorek, 12 kwietnia 2016, 21:20
Maciej Grabowski
Odsłony: 15144

Spis treści

Strona 1 z 4

Działalność PPR na Ziemi Grajewskiej w latach 1945-1948 na przykładzie jej Komitetu Powiatowego


oprac. Maciej Grabowski


   W niniejszym opracowaniu przybliżona została działalność Polskiej Partii Robotniczej w Grajewie ze szczególnym uwzględnieniem jej Komitetu Powiatowego. Na temat niniejszego organu istnieją bogate materiały archiwalne. Najważniejsze źródła informacji znajdują się w Archiwum Państwowego w Białymstoku.[1]
   Na temat wybranych decyzji Komitetu Powiatowego wspomniano w II tomie „Studiów i materiałów do dziejów powiatu grajewskiego”. Organ niniejszy był bardzo istotnym elementem sprawowania władze na szczeblu lokalnym. Z tego też względu należy przybliżyć niektóre wydarzenia oraz najważniejsze postaci, które były z nim związane. Władze komunistyczne powoływały lokalne struktury (Komitety Miejskie, Gminne i Powiatowe) z kilku powodów. Podstawowymi z nich były: usprawnienie działania, jak największy wpływ na decydowanie o losach kraju, ale również lokalnych społeczności.

Podstawowym materiałem źródłowym, w oparciu o który możemy uzyskać informacje, są protokoły konferencji powiatowych PPR. Stanowiły one nieodłączny elementem zebrań z różnych okazji. W materiałach źródłowych nie podawano miejsc ich organizowania, ale można przypuszczać, że co najmniej część z nich odbywała się w gmachu partii przy Placu 1. Maja 1 w Grajewie.
   Warto zwrócić uwagę na cechy specyficzne dokumentów, spisywanych przez działaczy partii komunistycznej. Jednym z nich jest niepoprawny styl pisowni. Można zauważyć niepoprawną polszczyznę, występowanie słów mowy potocznej. Trudności w zrozumieniu tekstu powodują zgubione wyrazy oraz pojedyncze litery. Ponadto zamiast całych zdań w tekście umieszczone są ich równoważniki. Stanowią one bardziej hasła propagandowe, aniżeli dokładną narrację wydarzeń.

Geneza działalności PPR w powiecie szczuczyńskim

Politycy Polskiej Partii Robotniczej powszechnie byli uważani za wasali Związku Radzieckiego i rządzącej nim Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Na szczeblu powiatowym działacze PPR mieli za zadanie nadzorować bieżące wydarzenia polityczne oraz czynnie na nie reagować.

Okres po 1945 r. (na wschodnich rubieżach także od lat 1944 r.) oznaczał nastanie nowej sytuacji, która charakteryzowała życie społeczno-polityczne, nie tylko do zakończenia stalinizmu, ale nawet do 1989 r. Ważnym czynnikiem było decydowanie na szczeblu centralnym (ogólnopolskim) o kierunkach działalności lokalnych struktur partyjnych. Dlatego też zapoznając się z historią regionalną, należy mieć na uwadze to, co działo się w tzw. „kręgach decyzyjnych”.

Przełomową datą w Grajewie był 23 stycznia 1945 r. Wówczas oficjalnie zakończyła się okupacja hitlerowska. Pojawiło się jednak nowe zniewolenie. Szybko zaktywizowały się również pierwsze organy władzy. Zarządzanie administracją w początkowym okresie przejawiało się dwubiegunowo. Z jednej strony należało zlikwidować skutki okupacji hitlerowskiej, a z drugiej – przygotować się do utwierdzenia zdobytej władzy. Drugi z czynników polegało przede wszystkim na przeprowadzeniu odpowiednich reform społeczno-gospodarczych według odgórnych wskazówek. Ponadto należało położyć nacisk na zwalczanie przeciwników politycznych, w tym zbrojnego podziemia. Za skuteczny objaw utrwalania władzy uznano też namowę szerokich mas ludności do wstępowania do PPR oraz do związków i organizacji, które były jej podporządkowane.

Na podstawie dokumentów archiwalnych można zauważyć jak często powtarzano określenia zaczerpnięte ze zjazdów partyjnych, prasy, itp. Najczęściej uwidaczniało się to w relacjonowaniu lub komentowaniu wydarzeń i procesów, jakie miały miejsce w skali lokalnej i ogólnokrajowej.
W latach 1945-1947 nastąpiło apogeum rywalizacji władz komunistycznych i Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) z wicepremierem Stanisławem Mikołajczykiem na czele. Szerokim rzeszom społecznym znany on jako premier rządu londyńskiego z lat 1943-1945. Ponadto po zakończeniu okupacji hitlerowskiej miała miejsce walka organów Polski Ludowej i Sowietów ze zbrojnym podziemiem. Szczególnie gwałtowne starcia miały miejsce wiosną 1945 r. Istotnym ogólnopolskim procesem, jaki miał miejsce w pierwszych latach po wojnie były również zakrojone na szeroką skalę przygotowania do zjazdu zjednoczeniowego Polskiej Partii Robotniczej z Polską Partią Socjalistyczną. Ostatecznie doszło do tego 15 grudnia 1948 r. w Warszawie. Z takimi kwestiami (aktywność PSL, akcje podziemia antykomunistycznego, przygotowania do zjednoczenia partii robotniczych) musiał uporać się również Komitet Powiatowy PPR w Grajewie. Można więc stwierdzić, że w powyżej wymienionych sytuacjach nie było nic spontanicznego, a wszystko było z góry uzgodnione.

Dowodem powiązania władz grajewskich z ogólnopolskimi jest informacja prasowa o udziale przedstawiciela PPR w wiecu.

„Z życia Grajewa

Dnia 26 I 1945 r. odbył się w sali kina miejskiego wiec z udziałem około 500 osób.

Zagaił zebranie Starosta, ob. Roszko Antoni, poczem przemawiał Przedstawiciel Wojska Polskiego, kpt. Paszta, poseł do Krajowej Rady Narodowej, ob. Sokół, przedstawiciel Stronnictwa Ludowego i wreszcie przedstawiciel P.P.R., ob. Bartosiewicz.

W treści przemówień zebrani przeżyli raz jeszcze niezapomniane chwile z dnia 25 I b.r., kiedy wkroczyła do miasta Armia Czerwona, a w następstwie Wojsko Polskie i przedstawiciel Władz, zaznajomili się z historią naszej armii i Rządu Tymczasowego, oraz z zadaniami celami, jakie mamy przed sobą. W szczególności podkreślono zasługę Armii Czerwonej i znaczenie Związku Samopomocy Chłopskiej. (…)”

            Przez kilkanaście dni po zakończeniu okupacji hitlerowskiej zarządzanie miastem i okolicami miało nieformalny charakter. Dopiero na przełomie stycznia i lutego ukształtowały się organy władz lokalnych. Jednym z nich stał się Komitet Powiatowy PPR. Powołało go grono osób 25 lutego 1945 r. jeszcze jako Tymczasowy KP PPR. Jego członkami zostali pierwszy sekretarz Władysław Machina, Bolesław Kadłubowski, Aleksander i Piotr Maciorowscy, Józef Kobyliński i Józef Trojanowski. Natomiast powiatowym pełnomocnikiem ds. reformy rolnej został wybrany Bazyli Wasiluk. Z kolei 25 kwietnia 1945 r. w sali gimnazjum w Grajewie odbyła się konferencji powiatowa PPR. Uczestniczyło w niej 180 osób.[2]

Kolejne zebranie Komitetu Powiatowego PPR w Grajewie odbyły się 28 czerwca 1945 r. Wówczas do jego władz wybrani zostali: m. in. Józef Wyłuda, Bazyli Wasiluk, J. Kobyliński i W. Machina.[3]

Charakter współpracy partii z Urzędem Bezpieczeństwa w powiecie szczuczyńskim

Bardzo istotną sprawą była współpraca czynników politycznych i bezpieki. Fakt ten nie jest bogato naświetlony w materiałach, zgromadzonych przez działaczy Komitetu Powiatowego PPR w Grajewie. Wzajemne relacje organów władzy i bezpieczeństwa miały bowiem bardzo poufny charakter. Z tego też względu wiadomości na temat Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Grajewie są sporadyczne.

Informacje o relacjach władz powiatowych PPR i PUBP pojawiały się wówczas, gdy istniała potrzeba natychmiastowej reakcji na potrzeby społeczeństwa. Niewymieniony z nazwiska pierwszy sekretarz KP PPR (brak daty) zwrócił się do Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego ws. wyrzucenia nauczyciela Kazimierza Rakowskiego i kierowniczki przedszkola w Grajewie przy ul. 11 Listopada (później ul. Manifestu Lipcowego). Powyższa czynność została uznana za „samowolę wicestarosty” Ziółkowskiego. Działania na szkodę osób potraktowano również za „antypaństwową robotę”, ponieważ takie działania uderzały w wizerunek partii, która rządziła krajem. W tym czasie, pomimo wprowadzenia reformy rolnej w wielu regionach kraju był znaczny sprzeciw wobec komunistów. Władze, chcąc uzyskać szerokie poparcie społeczne, z jednej strony wykorzystywały propagandę, aby znieważyć podziemie zbrojne, a z drugiej strony starały się pokazać w jak najlepszym świetle. Drugi z czynników realizowano poprzez podejmowanie szerokiego wachlarza działalności. Była to m. in. pomoc osobom potrzebującym. Poprzez takie decyzje starano się ocieplić wizerunek wśród osób nieprzychylnych obozowi władzy oraz odciąć zbrojne podziemie od zaplecza społecznego. Dlatego jeśli lokalni przedstawiciele władz krzywdzili osoby, władze PPR uznawały to za przejaw działalności niezgodnej z oficjalną linią partii. Dbanie o mieszkańców było więc nie tyle troszczenie się o ich los, ale wspieraniem partii własnym potencjałem oraz dbałością o jej pozytywny wizerunek.

Niemniej można zauważyć, że aktyw PPR na szczeblu powiatowym nie był w komfortowej sytuacji. Na podstawie materiałów archiwalnych widać, że był on uzależniony od działalności UB, nie wspominając już o wyższej instancji partyjnej.

Kolejną sprawą, z którą korelowały sprawy PPR i PUBP w Grajewie było zebranie wyborcze członków UB z przedstawicielami organów partyjnych 16 września 1945 r. Spotkaniu przewodniczył Juliusz Neuman, a obecni byli m. in. Bronisław Joachimowicz i Aleksander Maciorowski z KP PPR oraz 16 niewymienionych członków komórki UB. Komisję Skrutacyjną, zajmującą się liczeniem głosów, stanowili J. Neuman, (?) Kowalczyk, Aleksander Kobyłczyk. W wyniku tajnych wyborów Kazimierz Górecki[4] pokonał A. Kobyłczyka stosunkiem głosów 11:4 i został wybrany delegatem na konferencję wojewódzką. Osoby obydwu kandydatów nie zostały opisane, przez brak jest wielu istotnych informacji historycznych. Powoduje to pewne nieścisłości i wypaczenie w przedstawianej sytuacji. Otóż świeżo wybrany delegat był podporucznikiem, pełniącym funkcję kierownika grajewskiego PUBP. Natomiast drugi kandydat był kierownikiem Sekcji I. PUBP w Grajewie.[5] Charakterystyczne, że w protokołach konsekwentnie pomijano umieszczanie stopni i nie podawano informacji na temat działalności zawodowej Kazimierz Góreckiego. Uczestniczył on w konferencjach powiatowych PPR, dlatego jego postać i szczególna rola powinna być podkreślona.